Dijital medyanın hayatımızın vazgeçilmez bir parçası olduğundan bu yana insanlık başka problemlerle de karşı karşıya kalmaya başladı. Bunların en başında şüphesiz, bilginin güvenilirliği meselesi geliyor. Zira sosyal medya hiçbir denetim mecrasının olmadığı, olanların da yetersiz kaldığı bir dipsiz kuyu. Bilginin artık anlık olarak dünyayı büyük bir hızla dolaştığı bir çağda, bir olayın gerçeğini öğrenmek, iğneyle kuyu kazmaktan daha zor. Ekseriyeti istihbarat örgütlerinin yerli uzantılarının propagandalarından ibaret olan yalan haberin meydana getirdiği algı, toplumsal fay hatlarında da büyük bir kırılmaya neden olabiliyor. Yapılan provokatif içerikli paylaşımların gerçekle hiçbir ilgisi olmaması bir yana, sosyal huzuru sabote eden bir dille servis edilmesi, karşılaştığımız tehlikeyi gözler önüne seriyor. Bu hafta yalan haberler dosyasına mercek tuttuk.
Dünya üzerinden yalan habere en fazla maruz kalan ülke Türkiye! Buyurun şimdi bu korkunç gerçeğin ayrıntılarını hep birlikte okuyalım. İnsan, en ilkel haliyle kabileler şekilden yaşamaya başladığı günden bugüne kadar, hep çevresinde ne olup bittiğine ilgi duymuştur. İnsanı diğer varlıklardan ayıran en önemli özelliği bir intizam içerisinde yaşaması ve belirli bir sosyal normlar çerçevesinde hareket etmesidir. Yaşamını bu sosyal kaideler üzerine şekillendiren beşeriyet, bugün uzayın derinliklerinde üs kurmakta, Cern’de atom altı parçacıklarına dair inanılmaz deneylere imza atmaktadır. İşte böyle bir çağın şahitleri olan bizlerin en büyük problemi maalesef ki maruz kaldığımız yalan haber bombardımanı. Bu öyle bir bombardıman ki, gerçek binlerce yalanın altında kaybolup gitmekte. Yalanın sesi gür çıkarken, gerçeği hakikati haykıran sesi, cılız bir inilti olmaktan öteye gitmemektedir.
HER 100 HABERDEN 50’Sİ YALAN
Oxford Üniversitesi Reuters Enstitüsü’nün ‘yalan haber’ alanında yaptığı ilk kapsamlı araştırma Türkiye’nin maruz kaldığı tehlikeyi gözler önüne sermişti. Rapora göre, Türkiye yalan haberler konusunda zirvedeydi. Söz konusu rapora göre Türkiye’yi muhatap alan her yüz haberden 50’si yalan içerikliydi.
YALAN HABERLERİN KAYNAĞI NERESİ?
Rapora göre Avrupa’daki durumun çok daha farklı. Türkiye’nin aksine, İngiltere’de her 100 haberden 15’i yalan. Fransa’da bu rakam çok daha düşük. Her 100 haberden 12’si yalan olarak kayıtlara girdi. Almanya’da ise her 100 haberden 9’u yalan. Yanıltıcı haber konusunda Türkiye’yi yüzde 44 ile Yunanistan ve Malezya takip ediyor. Yüzde 42 ile Macaristan, yüzde 38 ile Romanya, yüzde 36 ile Çekya ve yüzde 31 ile Amerika da yalan habere en fazla maruz kalan ülkeler arasında yer alıyordu. Yanıltıcı ve sahte haberlerin en az görüldüğü ülkeler ise Almanya, Danimarka ve Hollanda olarak raporda kayda geçmişti. Aynı enstitünin 2025 tarihli raporu da ilginç bir sonucu ortaya çıkarıyor. Küresel bazda yapılan araştırmaya göre, insanların haber alma kaynakları dijital medyaya evrilmiş durumda. Rapora göre küresel deney grubunun yüzde 26’sı Facebook’u, yüzde 21’i YouTube’yi, yüzde 16’sı Instagram’ı, WhatsApp’ı ise yüzde 15’i habere ulaşma noktasında aktif olarak kullanıyor. Yanlış bilgilerin kaynağı söz konusu olduğunda ise Facebook ve TikTok raporda en büyük tehditi oluşturan unsurlar olarak ele alınıyor.
SOSYAL MEDYADAN TAKİP EDİYORLAR
Rapora göre Türkiye’de insanların yüzde 72’si haberleri, sosyal medyadaki haber sitelerinden ve yine sosyal medyada yayın yapan yayıncılardan takip ediyor. Yüzde 56’sı televizyonu, yüzde 46 ise sosyal medyayı tercih ediyor.
YEREL GÜNDEMLERİN YÜZDE 47’Sİ SAHTE
İsviçre Federal Teknoloji Enstitüsü’nün yapmış olduğu araştırma da çok çarpıcı sonuçlar ortaya çıkarıyor. İstatistiklere göre ülkemizde oluşturulan gündemlerin yüzde 47’si bot hesaplar sayesinde büyük ilgi görüyor. Yalan bilgiler olağanüstü bir hızla yayılım gösteriyor. Bu durumda ülkemizin ve halkımızın nasıl bir kara propagandaya maruz kaldığını aleni bir şekilde gözler önüne seriyor.
HER İKİ GÜNDEMDEN BİRİ DOĞRU DEĞİL
Sosyal medyada günlerce konuşulan, kimi zaman infiale neden olan her iki konudan birinin sahte olduğu araştırma sonucuna göre anlaşılıyor. Bu durumda dijital okur yazarlığının önemini ve sosyal medyada hızla yayılan her bilgiyi doğrudan kabul etmemek gerektiğini acı bir şekilde bizlere öğretiyor.
YÜZDE 23’Ü BOT HESAP
Emniyet Genel Müdürlüğü’nün 2022 tarihli bir araştırması da oldukça çarpıcı. Söz konusu yılın mayıs ayında X platformu üzerinden 12 milyon 479 bin hesaptan, toplamda 145 milyon paylaşım yapıldığı ve bu paylaşımların yüzde 23’ünün bot hesaplar olduğu kamuoyuyla paylaşılmıştı.
