Ayhan Mergen… 33 yıllık gazeteci. Yıllardır, “Siirt Arapçasındaki atasözleri ve deyimler” üzerinde çalışır… İki kitabı var. Uyuşturucu… Yolsuzluk… Rüşvet…
Arsızlar… Yüzsüzler… Toplumun değerlerine saygı duymayanlar için yaygın olarak sözlenen söz: “Şel çermit itsu hatta ale viççu.”
Türkçesi… Belki biraz argo… Biraz da kaba olacak ama… Yazalım: “Kıçının derisini yüzüne koymuş.”
***
Büryan kebabı
Siirt’e gelip de büryan kebabı yemeden dönmek… Paris’e gidip de Eyfel Kulesi’ni görmeden dönmek gibi bir şey.
Vali Dr. Kemal Kızılkaya söyledi: “Bitlis’te… Günde bir ton büryan kebabı tüketiliyor.”
Büryan lokantası 10’dan fazla. “Örnek Büryan… Huzur… Bahattin… Adanalı… Osman… Ali…”
***
Arbo biberi
Sinirli… Hakaret ediyor… Günümüzde böylesi çok. Ağzı bozuk… Öfkesini kontrol edemiyor.
Siirt Arapçasında… Bunlara… “Yıjbelu biber Arbo” deniyor.
Türkçesi: “Arbo biberine benziyor.”
Arbo… Siirt’in Baykan ilçesine bağlı Yarımca köyünün eski adı. Ve bu köyün biberi zehir gibi… Acı mı acı.
***
Palavra palavra
Dolaşırken… Ayhan Mergen’e takılıyoruz:
uyarlanacak… Daha daha hangi sözler var? Ayhan… “Sizin ilginizi çekecek bir söz” diyerek… Başlıyor: “Yıgri al havis.”
Türkçesi… İlginç: “Elbise üstünden konuşuyor.” Yani… Palavra atıyor… Söylediğinin aslı yok.
Ayhan’a, “Doğru” dedik… İlgimizi çekti… Günümüzde elbise üstünden konuşan çok.
***
Bitlis
Nasıl olur? Aynı kebap için iki ayrı coğrafi işaret verilir mi?
Araştırdım… Bu nasıl iştir?
Bitlisliler… Türk Patent Enstitüsü’ne başvurmuş… Tarihi belgelerle.
Evliya Çelebi’nin kitabı (Seyahatname) dâhil.
Dördüncü Murad, İran seferine giderken Bitlis’te konaklamış… Bir çoban, padişaha yemek yapmış… Et yemeği.
Padişah, yemeği çok sevmiş… “Büryan gibi pişmiş” demiş… Ve o tarihten sonra… Bu yemeğin/ kebabın adı öyle kalmış: Büryan.
Türk Patent Enstitüsü… Bitlislileri haklı bulmuş… Coğrafi işaret ile ödüllendirmiş.
***
Kibir… Felakettir
Kibir… Tedavisi olmayan bir hastalık. Hacı Bayram Veli diyor ki:
“Kibir, bele bağlanmış bir taş gibidir… Onunla ne yüzebilirsin ne de uçabilirsin.”
Kibir… Hazreti Mevlâna diyor ki: “Dıştaki kibir, içteki fakirliğin eseridir.”
Ve… Siirt Arapçası: “Yıtiş rohu min seme eli.” Türkçesi: “Kibirli… Kendisini gökten gelmiş sanıyor.”
***
Çatlak testi
Güvenilmeyen insan… İpe sapa gelmeyen şeyler söylüyor… Gerçeklerden uzak.
Siirtli Arapların söylemiyle: “Carrıtu iye maphuşe.”
Türkçe karşılığı: “Testisi delik.
***
Tekere çomak
Yürüyen tekere çomak sokuyorlar… Yapılmakta olan işi engellemeye çalışıyorlar.
Yani… Siirt Arapçasıyla: “Moy hellevne dinible rikna bil hulu.”
Türkçesine gelince: “Tatlı tatlı yutkunmaya izin vermiyorlar.”
***
Devlet
Devlet unutmaz… Devleti aldatamazsın… Devletten kaçamazsın…
Yanlış iş yaparsan, devlet yakalar, hesabını sorar… Devlet, ihaneti cezasız bırakmaz. Özetle… Siirtli Arap vatandaşımızın söylemiyle: “Hebel id devle uve tavil.” Ve Türkçesi… Çok anlamlı… Çok doğru: “Devletin ipi uzundur.”
***
İki şehir
Siirt Valisi Kemal Kızılkaya, “Büryanımız coğrafi tescilli” dedi. Fakat… Bitlis’e gittiğimizde, onlar da, “Büryanımız coğrafi tescilli” demişlerdi. İki komşu şehir… Halkları, “Büryan bizim” diye çekişiyorlardı. Şimdi… Barış sağlanmış.
“Nasıl olmuş” derseniz…
Türk Patent Enstitüsü… Bitlis’e de, Siirt’e de coğrafi işaret vermiş.
***
Doğuştan muhalif
Karşıdır karşı, her şeye karşı.
Hamama gider kurnayı beğenmez, düğüne gider zurnayı beğenmez.
Mutlaka bir kulp takacak… Bahane bulacak. Siirt Arapçasında… Böylelerine… Deniliyor ki: “Dakkayna lu me rıkoş, rıkışna lu me dakk.”
Ve Türkçesi: “Çaldık oynamadı… Oynadık çalmadı.”
***
Dersimiz Arapça
Siirt’te birkaç gün kalsaydık… Çat pat Arapça öğrenmeye başlayacaktık.
Ayhan Mergen… “Şimdilik birkaç atasözü… Birkaç deyim… Devamını sonraki gelişlerinizde öğrenirsiniz” dedi.
Öğrendiğimiz sözlerden biri: “İd nar u ki puş.”
Türkçesi: “Bir elinde ateş… Bir elinde kuru ot.”
Günümüzde böylesi de çok… Sinirlenince tozu dumana katıyor… Kırıyor, döküyor.
***
Bir kaşık miras
Siirt… 6 ilçesi var… Kurtalan… Şirvan… Tillo… Baykan… Pervari… Eruh.
Ve… Her ilçeden farklı bir damak tadı.
Yılbaşı sofranız için… Siirt’ten… Bir kaşık miras. Kurtalan’dan… Şemşemok… Diğer adı Siirt mantısı.
Şirvan’dan… Acılı ciğer yahni. Tillo’dan… Tırşıke mere keme. Baykan’dan… Keledoş. Pervari’den… Kenger kızartma. Eruh’tan… Serdev.
Yemeğin üstüne tatlı yemeden olmaz. Siirt merkezden… Mektup tatlısı… Arapçası… Rayoşu meketip.
Özel günler… Kutlamalar… Bayramlar… Mektup tatlısı olmadan asla.
***
Savunma
Yıllardır, “Büryan benim” diyen Siirtliler… Boş durur mu? İstikamet… Türk Patent Enstitüsü.
Savunmayı Ayhan Mergen yapmış:
Bitlis büryanı keçi etinden… Bizimki koyun.
Bitlisli kebapçı, eti kuyudan çıkarır… Müşteriye servis eder… Sonra eti yine kuyuya sarkıtır… Defalarca kuyudan çıkarıp kuyuya konulan et sertleşir.
Siirt’te ise… Et kuyudan bir kez çıkarılır… Taze taze servis edilir… Biter.
Türk Patent Enstitüsü… Bu savunma karşısında… Siirt büryanı için de coğrafi işaret vermiş.
İki komşu şehir… İki farklı etten büryan… Ve ikisi de coğrafi işaretli.
